Creëren / scheppen
In den beginne …
Creëren, scheppen: primair als een vorm van maken – meestal van Kunst, Werelden of Universums – die degene die het woord bezigt niet rationeel kan doorgronden omdat mysterieuze en / of metafysische elementen een rol spelen; secundair gebruikt door stylisten, kappers en (binnenhuis-)architecten die het te hoog in de bol hebben
(“Kreunzangeres Prullita Snot-in-de-neus stak op de afterparty van de Gouden Ratelslang-uitreiking gisteren iedereen de ogen uit met een creatie van de vermaarde couturier Maximilian Chinchilla. Beiden zijn door de politie aangehouden”)
Bouwen
Bouwen voor de mensen
Bouwen: primair voor architecturale en Civiel-technische objecten (bruggen e.d.); secundair in toenemende mate voor exclusieve, sport-gerelateerde artikelen van peperdure materialen, bijvoorbeeld: “een fietswielen-bouwer”, of de “Italiaanse brillenbouwer” van de wedstrijdpotten gebruikt bij het Figuurpoepen (Koot & Bie).
De echte kenner tracht zich hiermee te onderscheiden van de dertien-in-het-dozijn amateur die trots loopt te pralen met spullen van een groot merk, waarvan de kenners onderling al lang hebben uitgemaakt dat het ‘tinnef’ is.
- Welnéé joh, heb jij nog van die tuttige hydraulische schijfremmetjes?
- Ja hoezo, dat zijn wel mooi Hope Defiant “Conqueror” remmetjes hoor, zelf nagevuld met osmotisch gefilterde knijpolie!
- Ach, bwâh … Hope Defiant … daar rijdt heel Zuid-Limburg al mee rond … moet je eens de Bemelerberg opknarren, je snokt meteen op je snufferd met al die plassen knijpolie uit lekkende Defiant-remmen … whâh. Rotzooi.
- Nou, wat heb jij op je fiets zitten dan, meneer Velominatus?
- Gewoon, Van Sprokkeveldt & Nijdas, kleine ambachtelijke remmenbouwer uit Zwartsluis. Velgschijven van berylliumschuim, handgedrevelde hevels op maat, geen olie maar vloeibaar Helium, vandaar die isolatie. Elke rem genummerd en gesigneerd. Kijk, dáármee kejje tenminste de Posbank in stijl op- én afkachelen!
- *besmuikte stilte*
- En als je er écht een stel ballen in je fietsbroek hebt, vul je ze met uranium heksfluride, ken ik regelen via een maat die bij Urenco werkt. Klein beetje radio-actief maar scheelt gewicht want hoeft niet gekoeld.
Maken
… en de laar, hij makelde voort …
Maken: een generieke vorm van “iets in bestaan brengen”, bruikbaar voor huis-tuin- en keuken-Dingen tot ongeveer de afmeting van een koffer:
- Oom Nico maakt een tafeltje
- Trudy Lampioen maakte gisteren een goed gelijkende tekening van een gemberpot en voelde zich daarna al een hele kunstenares
- onze boekhouder maakt een verslag
- wij maken een toetje
Maar dit dus niet:
- Henk maakt een auto
- dus als ik het goed heb begrepen, gaat de groenteboer morgen een saladerobot maken?
- de buren maken een taupe wolkenkrabbertje in hun achtertuin
Een auto “maken” klinkt eerder naar “repareren”, en je voelt het al: die andere zijn te groot en te ingewikkeld om te kunnen maken.
Maar verder is maken niet zo kritisch. Behalve Dingen, kun je ook Substanties maken:
- Tanja en Krijn maakten kilo’s augurken-omelette voor de picknick
- Harrie heeft eigenaardige hobby’s … hij maakt bijvoorbeeld graag stopverf
En zelfs het tegenovergestelde van een ding – een “onding”:
- Ik maak plaats
Dan is er mooi ruimte om daar een ander ding te maken. Je kan zelfs immateriële dingen maken:
- Onze wederzijdse kennis Zaniq Zanussi maakte afgelopen woensdag onverwachts amok
- Tja, weet je: het schijnt dat zijn zuster aldoor kabaal maakt!
- Hoewel hij het achteraf ontkende, maakte de notaris wel degelijk avances tijdens het voorlezen van de akte
Dus, de belangrijkste beperkingen van maken zijn géén high-tech, en het mag ook niet te klein of te groot zijn. Maar om de proef op de som te nemen:
– Joehoe!! Is er iemand thuis? HEE!!! HALLO!!
– *krakboem* Auw! *rinkeldekink BATS klengg* *ka-DENGdengdeng bâts AUW! CRASH BATS blengklengding blêngg* Aaahhhrh! *KLENG TONK BAFBATS TONK* Waaah! Pas op!! *TONKETONKK tonktonktonktonk rol rol rol rol plof*
– Jaaaaa, hee nou zeg!! Kun je niet wat rustiger schreeuwen?
– Oh, sorrie …
– Kijk nou wat je doet ulm! Legt de hele zooi weer op de grond … ik had bijna alle pannen opgestapeld … was net met het steelpannetje bezig, komt Mevrouw Misthoorn aantoeteren … lekker handig!
– Ik zei toch sorrie … maar is Pien niet thuis?
– Natuurlijk niet! Waarom denk je anders dat ik net nou mijn record pannenstapelen probeer te verbeteren? Dat mens, met d’r gepriegel … ze krijgt een zenuwtoeval als ik er alleen al over begin!
– Waar is ze dan?
– Bij die Pietje Precies van d’r natuurlijk … moleculen maken. Stelletje mieren****ers.
Inderdaad, dat wordt niks. Net als die taupe wolkenkrabber in de achtertuin van de buren.
Construeren
Demonstratief met de ogen rollend, reconstrueerde de constructeur de constructies die de postmodernist in ‘t geniep had zitten deconstrueren
Construeren: dit doet men in de eerste plaats met technische dingen (Machines, Toestellen of Installaties) met een specifiek en doorgaans belangrijk doel. Deze “constructies” zijn meestal van metaal en worden door zwaar geschoolde en -bebrilde specialisten met behulp van veel schroeven en geperforeerde metalen strips geconstrueerd.
Plakband, touw of tuttige, “klusser-vriendelijke” 🙄 Ikea-piefjes zijn strikt uit den boze, want dan gaat het om “in elkaar zetten” of zelfs “knutselen” (qv). Het kan niet genoeg worden benadrukt dat een constructie een serieuze zaak is, niks voor doe-het-zelf-prutsers en klojo’s!
- die ingenieur daar construeert een pionen-detector
- (…) Voor de aanleg van de tunnel werd een gigantische boormachine geconstrueerd
Secundair hebben we “Reconstrueren” waarbij het niet om constructies gaat maar om ofwel creatieve archeologie (bv. het namaken van complete dinosaurussen aan de hand van een fossiele botsplinter), ofwel het naspelen van misdaden of rampen om de toedracht te achterhalen:
- na een reconstructie bleek dat de overval onmogelijk door “Lepe Leo” Looijesteijn gepleegd had kunnen worden
- En hier ziet u een reconstructie van hoe oergezellig het er indertijd in een Romeins toilet aan toeging
Niet zonder enige bedremmeldheid noemen we dan nog het zgn. “Deconstrueren”: dat hoog van de toren blazend postmodern discours dat ingezet wordt bij het neurotisch-compulsief onderuit-schoffelen van overtuigingen waaraan niet-postmodernisten hun gevoel voor zingeving ontlenen, hetgeen in betreffende kringen als zinvolle dagbesteding geldt:
- Jean-Crapûle Corbillard’s geruchtmakende publicatie “De Punica-Oase”, waarin hij elke notie van kwaliteit, maar vooral die van kunst en gezondheid, genadeloos als ‘sociale constructies’ (sic) deconstrueert, werd door het kabinet Plukkem & Kaal II dankbaar aangegrepen om de volgende ronde draconische bezuinigingen op gezondheidszorg en cultuur te rechtvaardigen
Realiseren, en waarom niet
Realiseren: oorspronkelijk een vorm van “scheppen” die tot menselijke proporties omlaag is geschaald en gebruikt kan worden voor de grotere abstracties des levens:
- met een eigen kapperszaak had Bert zijn droom gerealiseerd
- het realiseren van hun levensdoel was de drie gezusters letterlijk niet in de koude kleren gaan zitten
- Hij realiseerde zich somber dat er voor het realiseren van zijn plannen méér nodig was dan een opgevoerde brommer en drie zoute haringen
Concrete, kleinere zaken zijn lastig te realiseren:
- Miep realiseerde een kop koffie
- Jan-Jaap realiseert deze keer de notulen
- Ik realiseerde een bezoek aan de buren
- Zij zouden toch het toetje realiseren?
Realiseren wordt in toenemende mate door zgn. “projectontwikkelaars” misbruikt als eufemisme voor “megalomane vastgoed-projecten door de strot duwen” (“Van der Bork, Bothof & Bruterik Beheer Groep B.V. realiseert hier 632 luxe appartementen voor omhooggevallen boerenkarhengsten met teveel geld”).
Het suggereert doortastend optreden en onbegrensde middelen, met een doorgaans gerechtvaardigd vermoeden van gekonkel, zwart geld, banden met de lokale penoze, illegaal liederlijk fêteren van wethouders, gesjoemel met wetgeving en bestemmingsplannen en het koeioneren / intimideren van bewoners van aan het “project” grenzende huizen.
Gebouwen die zijn “gerealiseerd” storten (veel) vaker spontaan in, hebben meer constructiefouten, staan vijftien keer vaker op grond vervuild met lugubere chemicaliën, hebben een driemaal kortere levensduur en komen dertig keer zo vaak in opspraak door bizarre budgetoverschrijdingen (“Kanniewaarzijn”) dan gebouwen die gewoon zijn gebouwd.
Vervaardigen
De uitgevaardigde verordening beschreef vaardig de vaardigheden waaraan deze vervaarlijk voortvarende vervaardigers van varend materieel voortaan moesten voldoen
Vervaardigen: heeft een licht ambachtelijke, kneuterige creatief-met-kurk ondertoon. Primair (maar gedateerd) voor handgemaakte fysieke objecten met afmetingen tussen een erwt en een fiets, zoals:
- Heb je ‘t al gehoord? Hans, die olijke snaak, heeft voor ‘t jubileum van de chef een scherts-directiefauteuil van wasknijpers vervaardigd!
- (stem van Philip Bloemendaal, over opgewekte orkestrale muziek) op de Soester braaderie had de Nederlandsche Vereeniging van Huisch-vrouwen weederom ‘n kraam ingericht met door heure leeden zélf vervaardigde behulpzame gereedschappen, die routine-werkzaamheeden zoals ‘t in de boenwasch zetten van een parketvloer aanzienlijk zouden moeten vereenvoudigen.
Maar niet:
- Hé moet je horen … Hans, die nerd die zo nodig altijd de leukste thuis moet zijn, heeft voor de meet & greet-drinks van die zeventien nieuwe managers de watercooler verwisseld met een oostindische-inktbom die hij op het lab heeft vervaardigd!
- De NASA heeft een bemande ruimtevlucht aangekondigd waarmee zes astronauten in een door de NASA zélf ontworpen en vervaardigde raket een expeditie naar de geringde planeet zullen gaan ondernemen.
Je voelt het zelf ook wel aan: in deze voorbeelden duwt het “vervaardigen” de geleverde prestatie in de sfeer van het olijk knipogend hobbyisme en fluitend opgestroopte hemdsmouwen waarmee vader op de zaterdagmiddag met hamer en spijkers aan de slag gaat om een kruidenrekje op te hangen. Het is sympathiek en gaat met de beste bedoelingen gepaard, maar verwacht er géén Nobelprijzen van.
Secundair wordt vervaardigen tegenwoordig vooral gebruikt voor niet-fysieke zaken zoals video-documentaires, waarbij het juist een zich van massaproducten, klungels en amateurs onderscheidende exclusieve professionaliteit suggereert:
- de Audiovisuele Dienst van het ROC heeft zich gespecialiseerd in de vervaardiging van professionele onderwijskundige video-producties, waarbij ze zich met name van de inferieure massa-producties en door klungels en amateurs in elkaar geflanste rommel wil onderscheiden.
Ontwikkelen
De laatste ontwikkeling is dat ontwikkelde ontwikkelaars, onwrikbaar wikkend en wegend, ingewikkelde anti-winkeldiefstal-wissel-wikkels hebben ontwikkeld.
De oer-betekenis van Ontwikkelen komt uit de fotografie, en duidt het proces aan waarin men een film, plaat of fotopapier in “ontwikkelaar” (bv “Rodinal” van Agfa) onderdompelt waarmee het latente beeld zichtbaar wordt gemaakt.
Na de ontwikkeling van digitale fotografie kwam het woord vrij beschikbaar, en werd gekidnapt door oelewappers die dringend een woord nodig hadden om de door hen vurig gewenste “vorm van uitvinden die zorgvuldig van alle creativiteit is ontdaan, zodat alleen de meest geestdodende, saaie en voor de hand liggende oplossingen overblijven” een schijn van respectabiliteit te verlenen.
Daardoor leent het huidige ontwikkelen zich goed voor alles waar een overdaad aan managers bij betrokken zijn, bureaucratische omgevingen, enz.
Wetenschappers of kunstenaars zal men daarom niet snel iets zien ontwikkelen (om over fotografen maar te zwijgen!); het is de natuurlijke habitat van de diezijner, de product- en projectontwikkelaar en de producer van zucht-kreun-tingelmuziek.
Typische producten die ontwikkeld kunnen worden zijn dan ook: Diezijn, consument-verleidende, grondstoffen-verkwistende onzin-producten, -concepten en -productlijnen, appartement-complexen voor omhooggevallen boerenkarhengsten met teveel geld, en zucht-kreun-tingelmuziek.
- We hebben SnazzyBoyz bereid gevonden om de nieuwe Outdoor-tanga-lijn te conceptualiseren
- De Zweedse producer Tröllo Trözenpötikö heeft de winnende formule ontwikkeld die verantwoordelijk is voor 90% van alle nummer-1 hits van de afgelopen tien jaar
- De prijswinnende naam “QBUZZ”, die voor maar liefst uit 60% Hippe Letters bestaat, is ontwikkeld door bureau ZZUXZ (jajaja, 80% Hippe Letters!)
Maar dus niet:
- Mijn tante Daatje ontwikkelde zo na haar pensionering nog een leuke serie portretten
- De eenzelvige, verstrooide octrooibureau-werknemer A. E. heeft in zijn vrije tijd de Relativiteitstheorie ontwikkeld
N.B. Op dezelfde manier wordt Ontwikkelen ook gebruikt voor het maken van gaapverwekkende software m.b.v. Frameworks:
- We dachten aan CMG voor het ontwikkelen van het nieuwe Ticket-registratiesysteem
in tegenstelling tot Programmeren: het maken van leuke / handige / spannende / innovatieve software zonder Frameworks door (uitsluitend) Echte Programmeurs, in plaats van soesjes-etende Ontwikkelaars.
Knutselen
Knut van der Knaap, de Knappe Kracht-Knutselaar uit Kneuterdam met zijn Kneuterige Knutselwerkjes …
Knutselen: maken wordt Knutselen zodra het alleen om het proces gaat en het resultaat er geheel niet meer toe doet.
Knutselen heeft desondanks veel voordelen: met een actieve knutselaar in huis ziet het er veel opgeruimder en leefbaarder uit omdat de knutselaar de rommel inpikt om mee te knutselen, en de daaruit voortvloeiende knutselwerkjes in zijn of haar knutselkamertje aan het gezicht onttrekt. Een voltooid knutselwerkje neemt bovendien veel minder plaats in dan de rommel waar het van gemaakt is, dus ga maar na.
Maar dat is nog niet alles, want knutselen is erg gezond voor de knutselaar! Mits op de juiste wijze beoefend, is knutselen sterk stress- bloeddruk- en frustratie-verlagend en past uitstekend in een zgn. “onthaastings-leefstijl”.
De Nederlandse Vereniging ter Bevordering van Knutselarij beveelt aan om alléén in een speciaal daarvoor gereserveerd en ingericht, gezellig rommelig knutselkamertje te knutselen met alle benodigdheden onder handbereik.
Daarbij maant de Vereniging de aspirant-knutselaar om vooral de correcte knutselhouding te cultiveren: “als een hamstertje dat nootjes knabbelt”, op een voldoende hoge stoel gezeten, de schouders licht gebogen en een glimlach op het gezicht “alsof men in zijn nopjes is”.
Om conflicten bij het foerageren (zoals onlangs nog in het nieuws) te voorkomen raadt de Vereniging aan om niet meer dan één knutselaar per zes gezinsleden toe te staan.
Knutselen produceert per definitie volledig functievrije objecten: ze mogen “niks doen”, dienen geen enkel doel, zelfs geen zelf-expressie. Een zekere decoratieve uitstraling met voldoende hoog fröbel-, kneuter- of punnikgehalte (“ach gut, wat énig!”) wordt oogluikend toegestaan.
De afmetingen van knutselwerkjes variëren tussen een lucifersdoosje en een basketbal, en ze bestaan uit met hobby-lijm aan elkaar geplakte halve wasknijpers, restjes hout, bierviltjes, touw, ijzerdraad, punaises, onder de kast aangetroffen onderdelen van defecte huishoudelijke apparaten, doppen van flessen, afgedankt speelgoed, etcetera.
Aanleggen
In aanleg kun je stellen, dat Ingenieur Betonhoven er actief op aanstuurde de aanlegsteiger aan te kunnen leggen, omdat hij nou eenmaal aanleg voor aanleggen van aanlegsteigers heeft.
Aanleggen: installaties of infrastructuur als bv. wegen, spoorwegen, een haven of een container-terminal die te groot zijn om te worden geconstrueerd, worden aangelegd.
Kenmerkend voor aanleggen is dat degenen die de aan te leggen objectica ontwerpen en (dit is specifiek voor aanleggen) “doorrekenen” doorgaans Ingenieurs zijn, die zelf hooguit op een symbolische wijze (een eerste of laatste klinknagel of steen) aan het daadwerkelijke aanleggen bijdragen.
Het werk zelf wordt door gespecialiseerd bouw-, hijs-, hei-, graaf-, egaliseer-, explodeer-, meet-, asfalteer-, constructie-, veranker-, betonvlecht-, stapel-, betonstort-, las- en boorpersoneel met gele helmen uitgevoerd met behulp van enorme geel- of oranje-geschilderde machines.
Een ander verschil met construeren is dat aanleggen doe-het-zelf-prutsers en klojo’s niet alleen boven de pet gaat, maar dat hen de toegang tot het werkterrein resoluut moet worden ontzegd met zwarte blafhonden en deugdelijk hekwerk voorzien van de bekende blauwe Art. 461 – bordjes. De redenen liggen voor de hand – denk aan wat één joyheiende Van Leipesteijn onder invloed van party-drugs met een Hydrohammer zou kunnen aanrichten – maar degenen die het per sé uit de doeken gedaan willen hebben verwijzen wij naar het sensatiebeluste werkje “Voorman, d’r ligt alweer een klojo in de bouwput”.
Als reactie hierop zijn bepaalde doe-het-zelvers in de jaren ‘70 van de vorige eeuw die in de ontkenning-fase waren blijven steken, bepaalde klusjes “aanleggen” gaan noemen:
- vijf tegels in het gazon kwakken bij wijze van “tuinpad”
- een kuub zand in een hoek van de tuin laten storten en daar een een hobbelig terras in elkaar flansen
- Enz.
Secundair wordt “aanleggen” ook als aanstellerig medisch jargon gebezigd in bijvoorbeeld “het aanleggen van een verband” waar eenvoudigweg “verbinden” wordt bedoeld. Maar ja, wat verwacht je van een beroepsgroep die het vernaggelen van woorden tot een vast onderdeel van het curriculum heeft verheven … denk bv. aan “bekend zijn met X” (“X hebben”), “syncoop” (“flauwvallen”) en “insult” (“toeval”) … 🙄 …
Tot stand brengen
… om te verzekeren dat de totstandkoming van de verbinding op de juiste wijze wordt volbracht, dient u de nummers in de juiste volgorde te draaien door voor elk nummer (1) met de wijsvinger in het genummerde gat van de draaischijf te prikken, (2) deze in de richting van de klok tot aan de aanslag te draaien en (3) de wijsvinger snel uit het gat te trekken zodat de schijf vrij terug kan reutelen.
(gebruiksaanwijzing telefoon, circa 1200 v. Chr.)
Volbrengen of tot stand brengen: primair als het afronden van een proces dat uit meerdere stappen bestaat, maar is in de loop van de tijd door formalistische ego-augmentatie verschoven naar grootschalige en/of langdurige projecten die ontzag afdwingen omdat ze baanbrekend, uniek, buitengewoon volledig, of om een andere reden bewonderenswaardig zijn en de volbrenger bloed, zweet en tranen hebben gekost.
Volbrengen is niet zeer kritisch ten aanzien van het karakter van wat volbracht is, maar het lijkt een voorkeur te hebben voor systematische of encyclopedische intellectuele inspanningen in de alfa-wetenschappen.
Zo kan het worden toegepast in:
- het onlangs gepubliceerde overzicht “Sapristi! Hoe zouteloos! Een overzicht van wat als ‘flauwe humor’ doorgaat in de 20ste eeuw, geïndexeerd naar sociale klasse” geldt nu reeds als standaardwerk en is tot stand gebracht door neerlandica Dr. Karola Knipscheer
- Knille Krentstra glimlachte toen hem de eerste druk van zijn nu reeds legendarische kookboek “1000 Noord-Oost Drentsche Streekgerechten” werd overhandigd. “Het is volbracht!”, dacht hij tevreden.
Maar dus niet in:
- Mark zag glimlachend neer op het werk van zijn handen: dat stomme tuinpad was eindelijk volbracht!
- Op zondagen gebeurde het wel eens dat vader het eten tot stand bracht
- Onze natuurkunde-leraar was zo verstrooid dat hij zelfs de eenvoudigste experimenten steevast niet wist te volbrengen
Wordt ook wel in humoristische zin gebruikt als de schrijver de indruk wil geven dat iemand op een erg bewerkelijke manier iets niet voor elkaar krijgt, zoals in:
- ‘Dan zal ik in die tussentijd even een taxi opschellen,’ sprak de juffrouw op verouderde toon, ‘want ik durf niet zo maar met het diertje over straat. Stel u voor dat-ie me uit de hand glipte.’ En ze ging, hoofdschuddend bij dat vooruitzicht, met de nummerschijf staan spelen. Terwijl zij een reeks van geheel verkeerde aansluitingen tot stand bracht (…) (Simon Carmiggelt, “Poespas”)
Assembleren
Ergens halverwege de assemblagehal van de nieuwe fluit-, toeter-, en doedelzakfabriek bewonderden de leden van het blokfluit-ensemble de vernuftige asymptotische assemblagerobot waarmee de diverse doedels in volgorde van toenemend neuzelige klankkleur aan de zakken werden bevestigd
Assembleren is uitsluitend in een industriële context bruikbaar waar sprake is van het, als de laatste fase van een productieproces, tot een geheel samenvoegen van bestaande onderdelen die reeds door andere vormen van maken tot stand zijn gekomen. Het wordt alleen gebruikt als generieke proces-aanduiding, nooit voor een specifiek “product”.
Dus niet:
- Hier ziet u onze jubilerende werknemer Henk een doedelzak assembleren; of
- “Zullen we eens een bromfiets assembleren?” stelde Jaap aan Annie voor, omdat hij niks anders kon verzinnen
En ook niet:
- De lokale knutselvereniging heeft vorige week dinsdag een nieuw assemblagehok in gebruik genomen
- Zenuwachtig probeerde Kevin het uurwerk van oma’s pendule weer te assembleren voordat ze thuis zou komen
En al helemaal niet:
- wij assembleren pub-quizzen
- In plaats van aldoor aan dat foeilelijke Sint-Pieter-model van lolliestokjes, kroonkurken en wasknijpers te knutselen, zou Broeder Antonius eens wat vaker het diner moeten assembleren, peinsde abt Hendricus
Maar wel:
- (met Philip-Bloemendaal-Polygoon-stem) de assemblage van de voltooide wasknijpers vindt plaats in een streng beveiligd vertrek van het Punica-instituut!
In elkaar zetten
De Zettense zetbazen zetelden zich zaterdags zorgvuldig op hun zelf in elkaar gezette zithoeken, van waaraf ze als bezetenen hun standpunten uiteenzetten.
In elkaar zetten: een concretere en minder streng gedefinieerde vorm van assembleren (zie boven). Het gaat net als bij assembleren om de laatste stap in een productieproces waarbij geprefabriceerde delen worden samengevoegd, maar het is ook bruikbaar voor specifieke producten of in een hobby- of doe-het-zelf context.
In elkaar zetten is daarbij wél beperkt tot een bepaald maximum-niveau van expertise en heeft een sterke voorkeur voor passieve objecten zoals meubels (ameublementen) die als “doe het zelf” pakketten worden geleverd of gezellige, ja, zelfs kneuterige huishoudelijke hulpjes zoals kruidenrekjes, bijvoorbeeld:
- enthousiast zette Frederik de Punica-oase in elkaar, die hij van de bij elke fles geleverde spaarpunten bij elkaar had gedronken
In veel gevallen kan ‘in elkaar zetten’ worden gebruikt waar assembleren niet is toegestaan:
- Hier ziet u onze jubilerende werknemer Henk een doedelzak in elkaar zet; of
- “Zullen we eens een bromfiets in elkaar zetten?” stelde Jaap aan Annie voor, omdat hij niks anders kon verzinnen
- Zenuwachtig probeerde Kevin het uurwerk van oma’s pendule weer in elkaar te zetten voordat ze thuis zou komen
Maar zeker niet overal:
- De lokale knutselvereniging heeft vorige week dinsdag een nieuw in-elkaar-zet-vertrek in gebruik genomen
- wij zetten pub-quizzen in elkaar
- In plaats van aldoor aan dat foeilelijke Sint-Pieter-model van lolliestokjes, kroonkurken en wasknijpers te knutselen, zou Broeder Antonius eens wat vaker het diner in elkaar moeten zetten, peinsde abt Hendricus
Opvallend genoeg werkt het licht-denigrerende synoniem ‘in elkaar flansen’ in de meeste gevallen wel:
- ach weet je, wij flansen die pub-quizzen zó in elkaar
- In plaats van aldoor aan dat foeilelijke Sint-Pieter-model van lolliestokjes, kroonkurken en wasknijpers te knutselen, zou Broeder Antonius eens wat vaker het diner in elkaar kunnen flansen, peinsde abt Hendricus
Produceren
Om het product te produceren komt het er vooral op aan om productie te draaien zonder dat de productiemedewerkers de productgerichte focus in het productieproces verliezen: een uitdaging voor vooral het productmanagement van de producent!
Produceren is een gemoderniseerde versie van Vervaardigen waarbij het accent meer ligt op efficiency dan ambachtelijkheid. Het wordt daarom graag en veel ingezet waar de nadruk eerder op winstgevendheid dan (vermeende) kwaliteit moet liggen.
Het is daarmee minder geschikt voor ironisch gebruik als in “een door de NASA zélf ontworpen en geproduceerde raket”, maak het werkt uitstekend wanneer men de nadruk wil leggen op een vermeend gebrek aan kwaliteit, door het te associëren met het in totale chaos zomaar-wat-aan-rotzooien van ongeïnteresseerde Jan Doedels of neurotisch-compulsief handelen:
- Wat ze bij B.V. Hansworst produceren is niet te vreten!
- “In die contreien wordt veel tinnef geproduceerd”, waarschuwde Tanja.
- ze produceerde een waterval van houtskool-tekeningen
Daarentegen is produceren uitstekend bruikbaar voor niet-fysieke zaken zoals video-documentaires, wanneer men een economisch strakkere snelle-jongens indruk wil maken dan met vervaardigen mogelijk is, zonder de zich van massaproducten, klungels en amateurs onderscheidende exclusieve professionaliteit geheel uit het oog te verliezen:
- de Audiovisuele Dienst van het ROC heeft zich gespecialiseerd in de efficiënte productie van professionele onderwijskundige video-producties die zich van inferieure, door klungels en amateurs in elkaar geflanste rommel wil onderscheiden zonder het budget te overschrijden!
Fabriceren
Voor de persconferentie fabriceerde directeur Frits van der Doedel van de fietsenstuurfabriek “ZTÜRZ” een excuus voor het aan de lopende band falen van de onder zijn leiding gefabriceerde lichtgewicht racefietssturen, wat al veel fnuikende fracturen in de equipe had veroorzaakt
In generieke zin gebruikt betekent fabriceren dat het product op industriële wijze – dus letterlijk ‘in een fabriek’ is gemaakt. In specifieke zin heeft het echter een sterke bijklank van ‘namaak’ of zelfs onoprechte leugenachtigheid, vooral als het betrekking heeft op niet-materiële zaken als excuses of bewijzen ter ondersteuning van twijfelachtige ideologieën:
- verreweg de meeste samenzweringstheorieën worden door zgn. “Trollen” in het geniep gefabriceerd (‘De Digitale Poel Des Verderfs’, An & Han Kommerjans – van der Kwel)
- de blondulistische politicus Gribus ‘Glorix’ Galbak fabriceerde lafhartig de ene na de andere reden om zijn angst voor intellectuelen te rationaliseren
- “Ach, eerlijk gezegd fabriceerden wij ook wel eens een leugentje-om-bestwil”, gaf Eddy na het derde drankje ronduit toe
Het werkt niet bijzonder goed wanneer men rustieke, degelijke of “groene” kwaliteiten wil verkopen, het geeft de boodschap zelfs een uitgesproken “Jacobse & van Es” karakter:
- Deze biologische eieren zijn gefabriceerd door vrije en blije kippen in een rondeel!
- Deze Rustieke Elektrische Echte Hangolielamp is gefabriceerd in een goeie fabriek
Bereiden
De bereiders waren bereid om voorbereidingen te treffen voor de feestelijke toebereiding van de maaltijd door bereidwillige padvinders
Wanneer gebruikt in materiële zin, is bereiden te gebruiken wanneer er sprake is van een “recept”. Dat kan zowel een culinair- of een doktersrecept zijn:
- Hmmm. Ik weet het niet… bij de bereiding van deze oliebollen heb je toch wel oma’s originele oliebollen-recept gevolgd?
- Hoewel de apotheker het meestal aan de fabrikant overlaat, is hij of zij bij wijze van hoge uitzondering (en tegen gepaste vergoeding) nog wel bereid zelf geneesmiddelen volgens recept te bereiden: de zgn. “magistrale bereiding” die bij de patiënt beelden oproept van een Alchemistische Magister die donder en bliksem te hulp roept bij de toebereiding van het gevraagde middeltje – vanzelfsprekend na sluitingstijd, in voor het publiek geheim gehouden, door flakkerende toortsen verlichte ondergrondse krochten
Het gebruik van “bereiden” voor de industriële productie van levensmiddelen komt na het Bertolli-tomatensaus debacle uit 2004 net zo lachwekkend “Pas op! Nep! Dit product niet kopen!” over als wanneer men het zou gebruiken in de chemische industrie:
- NV Corrosive Acids Plc. bereidt haar geconcentreerde zwavel- en salpeterzuren op ambachtelijke wijze
- De brandstof voor de raket wordt in de ondergrondse keuken van de NASA bereid naar de originele receptuur van Werner von Braun
Wanneer het in immateriële zin wordt gebruikt is “bereiden” – meestal als “voorbereiden” – vreemd genoeg strikt neutraal:
- tante Sjaan bereidde haar verjaardagsfeest zorgvuldig voor
- De voorbereidingen voor de onderhandelingen zijn bijna afgerond
- We bereiden ons zorgvuldig voor op deze klus door ons terdege te informeren
- Ter voorbereiding beval kapitein Pias de defensieve schermen van de Enterprise in te schakelen